کاکائو و شکلات از دانه های چرب تخمیر شده و خشک درخت کاکائو ( تئوبروما) گرفته می شوند. در زبان یونانی تئوبروما به معنای غذای خدایان است. این درخت بومی دامنه کوه های آند در آمریکای جنوبی است، اما امروزه، در بسیاری از نقاط دنیا کشت می شود.
شکلات حاوی سه ترکیب عمده است: خمیر کاکائو ، کره کاکائو و امولسیفایر . شیری، تلخ و سفید سه نوع عمده شکلات هستند. شکلات شیری محبوب تر است و حاوی 50 درصد شکر، 35 درصد ماده نیمه خشک و 15 درصد کاکائو است. شکلات تلخ حاوی 55 درصد شکر و 45 درصد ماده خشک کاکائو است. شکلات سفید حاوی شکر، کره کاکائو، شیرخشک و طعم دهنده هاست. دانه های کاکائو حاوی فلاوونوئیدهایی مانند اپی کاتشین، کاتشین و پروسیانیدین است. فلاوونوئیدها ترکیباتی هستند که در میوه ها، سبزی ها و برخی نوشیدنی ها وجود دارند و خواص آنتی اکسیدانی و در نتیجه ضد سرطانی دارند.
فلاوونوئیدهای کاکائو از بدن در برابر بیماری های قلبی عروقی ( CVD) محافظت می کنند. آنها دارای اثرات آنتی اکسیدانی ، ضد تجمع پلاک ها و ضد التهابی هستند. بدین ترتیب از بروز سرطان ها، بیماری های قلبی عروقی و تصلب شرائین ( آترواسکلروزیس) جلوگیری می کنند، میزان HDL ( کلسترول خوب) را افزایش می دهند ، سبب کاهش فشار خون می شوند، عملکرد اندوتلیال عروق را بهبود می بخشند و سبب انعطاف پذیری دیواره عروق می شوندو نیز سبب افزایش گردش خون محیطی و افزایش حساسیت به انسولین می شوند.
همچنین شکلات تلخ بر میزان لوکوتری ان و پروستاسایکلین اثر می گذارد. لوکوتری ان ها عوامل بالقوه تنگ کننده رگ ها و مواد پیش التهابی هستند و زمینه ساز تجمع پلاک ها در دیواره عروق هستند، در حالی که پروستاسایکلین یک گشاد کننده رگ ( وازودیلاتور) است و مانع تجمع پلاک ها بر دیواره عروق می شود. مصرف شکلات تلخ که حاوی مقدار فراوان پروسیانیدین است ، میزان لوکوتری ان را کاهش و میزان پروستاسایکلین را افزایش می دهد. امروزه مشخص شده است که التهاب یک عامل بالقوه بیماری زا در بروز آترواسکلروزیس ( تصلب شرائین) است. کاهش لوکوتری ان مکانیسم عمل پلی فنول های کاکائوست . پلی فنول های کاکائو نقش مهمی در تنظیم سیستم ایمنی بدن دارند. نتایج یک تحقیق نشان داده اند که مصرف سه روز یک بار20 گرم کاکائو سبب کاهش CRP ( C- Reactive protein) می شود.
دانه های کاکائو حاوی چندین ماده مغذی است . چربی های آن از نوع اشباع و شامل اسید پالمیتیک واسید استئاریک است. کربوهیدرات کاکائو شامل کربوهیدرات های کمپلکس مانند فیبرهای قابل حل و غیرقابل حل در آب است. مواد مغذی دوستدار قلب مانند منیزیم، کلسیم، آهن، روی، مس ، سلنیوم ، پتاسیم ، منگنز ، ویتامین K و ریبوفلاوین نیز در دانه های کاکائو یافت می شوند.
کاکائو همچنین حاوی تئوبرومین و کافئین ملایم است.
مصرف کاکائو تلخ در طی 4-8 هفته سبب کاهش کلسترول تام و LDL می شود . بنابر این مصرف کاکائو تلخ به عنوان جزیی از یک رژیم کم چرب سبب محافظت از قلب و عروق، کاهش کلسترول و کاهش فشار خون می شود. مصرف 5 گرم کاکائو تلخ در روز سبب کاهش خطر بیماری های قلبی و عروقی تا حدود 10 درصد می شود.
مصرف کاکائو تلخ سبب بهبود گردش خون کرونری و افزایش گردش خون محیطی می شود.
برخی بررسی ها نشان داده اند که مصرف شکلات تلخ سبب کاهش مقاومت به انسولین ودر نتیجه کاهش خطر چاقی می شود. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهند که مصرف روزانه 2/4 – 10 گرم شکلات تلخ سبب کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک می شود.
اضافه کردن کاکائو به محصولات آرایشی سبب افزایش مقاومت به اشعه فرابنفش و نیز جلوگیری از دهیدراته ( کم آب) شدن پوست می شود.
مصرف زیاد شکلات در کسانی که سابقه آلرژی دارند، مبتلایان به زخم معده و دوازدهه، مبتلایان به سنگ کلیه و نیز در کسانی که اختلال در خوابیدن دارند ( در ساعت های پایانی شب ) توصیه نمی شود.