سندرم تخمدان پلی کیستیک

سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycyctic Ovary Syndrom, PCOS) شایع ترین ناراحتی هورمونی در زنان در سن باروری و نیز جوانان است PCOS یک بیماری مربوط به غدد درون ریز است که 5 – 10 درصد زنان در سن باروری از آن رنج می برند. این بیماری با اختلالات قاعدگی، افزایش میزان آندروژن (هورمون مردانه مانند تستوسترون) و مقاومت به انسولین همراه است. به سبب عدم تعادل هورمونی در بیشتر موارد (نه در همه موارد) کیست های ریز اطراف تخمدان ها را فرا گرفته اند.

علایم تولید بیش از اندازه آندروژن در زنان شامل رشد زیاد مو بر روی صورت و بدن (هیرسوتیسم)، ریزش موی سر، آکنه و سایر ناراحتی های پوستی و پریودهای نامنظم و یا پریود نشدن است. حدود 50 – 70 درصد زنان مبتلا به PCOS به انسولین مقاوم اند و دچار اضافه وزن و چاقی شکمی هستند و به سختی وزن کم می کنند، میل زیادی به کربوهیدرات ها دارند و قند خون آنها زود به زود افت می کند.

به سبب طیف وسیع علائم و چون زنان نمی توانند آنها را تشخیص بدهند، پی بردن به PCOS بسیار مشکل است.

چه کسانی ممکن است دچار PCOS باشند؟

_·          هر کسی که سابقه فامیلی این بیماری را به ویژه در مادر، خواهر و مادر بزرگش دارد.

_·          هر کسی که چاقی شکمی دارد (اندازه دور کمر بیشتر از 86 سانتی متر).

_·          هر کسی که علیرغم رژیم و ورزش در کاهش وزن با مشکل مواجه است.

_·          هر کسی که پریودهای شدید یا نامنظم (دوره خونریزی بیش از 40 روز) دارد و یا کسی که پریود نمی شود.

_·          میل شدید به کربوهیدرات ها.

_·          هر کسی که قند خونش زود به زود افت می کند.

_·          وجود موهای زاید در صورت.

_·          ریزش موی سر.

علت آن ناشناخته است. امروزه بیشتر تحقیقات در این جهت است که چرا شیوع این بیماری رو به تزاید است. به نظر می رسد که عامل ژنتیک بسیار موثر است. محققان دریافته اند که زمینه بروز PCOS حتی بیش از بلوغ شروع می شود. حتی گفته می شود برخی دختران با تخمدان های پر کیستیک متولد می شوند. یک فرضیه این است که ممکن است جنین در رحم مادر به میزان زیادی در معرض آندروژی قرار گرفته باشد.

چرا تشخیص PCOS در دختران نوجوان مهم است؟

تشخیص و درمان اولیه برای پیشگیری از بیماری های  مرتبط با PCOS مانند دیابت تیپ II، بیماری های قلبی، فشار خون، سندرم متابولیک و سرطان رحم بسیار مهم است. از آنجا که بیشتر زنان مبتلا به PCOS متوجه بیماری خود نیستند تا زمانی که برای درمان نازایی خود اقدام می کنند، تشخیص اولیه برای پیشگیری از ناراحتی های بعدی ضروری است.

بسیاری از علایم PCOS مانند اضافه وزن در ناحیه شکمی، وجود موهای زاید در صورت و بدن، وجود لکه بر روی پوست و بدن و آکنه برای دختران جوان ناراحت کننده است. افسردگی در نوجوانان مبتلا به PCOS شایع است و علت آن عدم تعادل هورمونی، و ناراضی بودن از ظاهر بدن و صورت است. در این حالت تلاش برای کاهش وزن در برخی از آنها ممکن است به حالت­های افراطی کاهش وزن و بروز ناراحتی های مربوط به خوردن مانند بی اشتهایی عصبی و بولیمیا منجر شود.

1.        فواصل پریود بیش از 40 روز و یا پریود نشدن

2.        علایم کلینیکی یا بیوشیمیایی، زیادی آندروژن ها (مانند میزان تستوسترون بیش از 50 میلی گرم در دسی لیتر)، آکنه، ریزش موی سر، وجود موی زاید در صورت و بدن

3.        تشخیص با سونوگرافی

برخی پرسش ها می توانند سبب کمک به تشخیص PCOS شوند:

1.        پریودهای شما چگونه است؟ شدید، نامنظم و یا …

2.        آیا تا کنون سرگیجه، دو بینی (دو دید) و یا ناراحتی ای که پس از خوردن غذا برطرف شده است، داشته اید؟

3.        آیا موهای زاید دارید؟

4.        به چه غذاهایی بیشتر تمایل دارید؟ چه موقع بیشتر به آنها تمایل دارید؟

5.        آیا آرنج شما خشک و زبر است و یا لکه تیره ای بر روی پوست بدن شما وجود دارد؟

دختر 15 ساله ای را ویزیت کردم که مشکوک به PCOS بود، زیرا در کاهش وزن مشکل داشت، پریودهایش نامنظم بود، و بر روی صورت آکنه داشت. وقتی از او این سوال ها را پرسیدم، او گفت که فقط به او گفته بوند که میزان تستوسترون او زیاد است ولی هرگز به او گفته نشده که مبتلا به PCOS است.

علایم PCOS در دختران نوجوان با رژیم غذایی، ورزش و درمان دارویی کاهش می یابد، هدف اصلی درمان PCOS در دختران نوجوان تنظیم عادت ماهانه، کاهش میزان آندروژن و انسولین و بهبود علایم پوستی است. گاهی اوقات وقتی میزان انسولین خون کاهش می یابد، میزان آندروژن نیز کاهش می یابد و عادت ماهانه منظم تر می شود.

کاهش 5 – 7 درصد از وزن بدن می تواند سبب بهبود علایم و تنظیم عادت ماهانه شود.

داروهای کاهنده انسولین مانند متفورمین می تواند باعث تنظیم عادت ماهانه شوند. داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری نیز می توانند سبب تنظیم عادت ماهانه و کاهش آکنه و پرمویی شوند. از آنجا که داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری ممکن است سبب افزایش تری گلیسیرید خون در بعضی افراد شود، اندازه گیری منظم تری گلیسیرید خون بسیار مهم است. داروهای کاهش دهنده آندروژن مانند اسپیرونولاکتون یا فلوتامید برای جلوگیری از ریزش موی سر، آکنه و کاهش موهای زاید صورت تجویز می شوند.

بهترین رژیم غذایی برای مبتلایان PCOS رژیمی است که از نظر چربی های اشباع کم و در عوض میزان فیبر آن زیاد باشد. همچنین باید ایندکس گلیسمیک (GI) کربوهیدرات های این رژیم کم باشد. این شاخص … برای ارزش گذاری اثرات غذاهای کربوهیدراتی بر میزان گلوکز خون است. هر چه شاخص گلیسیمک یک ماده غذایی بیشتر باشد، قند خون را زودتر بالا می برد. مبتلایان PCOS در مقایسه با سایر زنان تمایل بیشتری به کربوهیدرات دارند. بنابراین ممکن است برخی نوجوانان با کم کردن کربوهیدرات مشکل داشته باشند. کاهش کربوهیدرات ها می تواند آنها را به سمت عادت های غلط مانند پراکنده خوری و ناخنک زدن و در نهایت به اضافه وزن سوق دهد. مبتلایان PCOS باید یادبگیرند که از نان های سبوس دار به جای کیک و شیرینی استفاده کنند و از مصرف قندهای ساده مثل شکر، آب نبات، شربت، نوشابه ها و غیره بپرهیزند. برنامه غذایی باید طوری باشد که سه وعده غذایی اصلی و میان وعده ها به صورت منظم خورده شود و تقریباً هر 3 – 4 ساعت چیزی خورده شود تا میزان قند خون ثابت بماند تا فرد دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) نشود. همچنین میزان پروتئین رژیم باید کافی باشد.

در خصوص درمان ناراحتی های مربوط به خلق و خو و افسردگی، مصرف اسیدهای چرب امگا 3 ضروری است تا میزان انسولین و تری گلیسرید را کاهش دهد، ار التهاب بکاهد و به تنظیم هورمونی کمک کند. به دختران نوجوان باید کمک کرد تا مواد غذایی حاوی امگا 3 مانند انواع ماهی یا مکمل های روغن ماهی، بادام، روغن زیتون و روغن کانولا را در رژیم غذایی خود بگنجانند.

در برخی زنان مبتلا به PCOS ممکن است کاهش وزن مشکل و آهسته باشد. با اجرای یک رژیم غذایی و ورزش کردن هم جنبه متابولیک و هم جنبه باروری PCOS بهبود یابد، حتی اگر وزن بدن تغییر نکند. بنابراین به جای پایش وزن، اندازه گیری دورکمر و  آزمایشات کلینیکی باید به صورت مرتب انجام شود. در آزمایشات کلینیکی میزان LH، FSH، DHEA، تستوسترون، انسولین ناشتا، CRP و HgA1c باید اندازه گیری شود.

فعالیت ورزشی منظم برای تنظیم وزن و کاهش سطح انسولین خون باید به صورت منظم انجام شود. دختران نوجوان نسبت به بدن خود خیلی حساس هستند و ممکن است از ورزش کردن در حضور دیگران ناراحت باشند. باید فواید ورزش کردن را به آنان یاد آور شد.