بررسی علل چاقی

خوردن غذا بخش مهمی از مهمانی ها، شب نشینی ها، عروسی ها، مراسم عزا، همایش­ها و سفرهاست. کسانی که مدام در این مجالس شرکت می‌کنند یا زیاد به سفر می‌روند نمی‌توانند کنترل چندانی بر رژیم غذایی خود داشته باشند و در اکثر اوقات به پرخوری روی می‌آورند که نتیجه آن چاقی است.

نخستین گام برای درمان چاقی، شناخت علت یا علل چاقی است. افراد چاق به هیچ وجه شبیه هم نیستند؛ زیرا از نظر فیزویولوژیکی، روان شناختی و نیز ساختار بدنی تفاوت‌های فراوانی بین دو فرد چاق حتی در یک خانواده وجود دارد. ساده ترین علتی که برای چاقی می‌یابیم. عامل وراثت، پرخوری و کم تحرکی است، اما باید گفت که علل بی شمار دیگری نیز وجود دارد که به شماری از آنها به طور مختصر اشاره می‌کنم.

میزان متابولیسم سلولی

سرعت متابولیسم (سوخت و ساز) در بیشتر چاق‌ها کمتر از افراد لاغر است. برخی افراد به راستی کم غذا می‌خورند و ورزش هم می‌کنند، اما همچنان چاق باقی می‌مانند و موفقیت کمی در کاهش وزن دارند. باید گفت که این افراد نقصی در سازوکار سوخت و ساز بدن خود دارند که ممکن است به علت تنظیم نبودن رژیم غذایی، ناهنجاری‌های غددی یا هورمونی باشد. بارها مشاهده کرده ام که بسیاری از چاق‌ها برای کاهش وزن خود بسیار کم غذا می‌خورند و گاهی به دو و حتی یک وعده غذا اکتفا می‌کنند، تنها با تنظیم رژیم غذایی حتی بیشتر از مقداری که خودشان قبلاًً می­خورده­ اند، توانسته اند از وزن بدن خود بکاهند. پس تنظیم رژیم غذایی و رعایت وعده­ ها می‌تواند سبب کاهش وزن شود. یکی از دلایلی که می‌توان برای این کار برشمرد، اثرانرژی زایی (ترموژنیک) یا اثر دینامیکی ویژه غذا (SDA) است. با هر وعده غذایی که می‌خوریم بدن مقداری کالری صرف هضم، جذب و سوزاندن می‌کند که اگر تعداد وعده‌های غذایی را بیشتر کنیم (به شرطی که میزان دریافتی روزانه بیشتر نشود) بدن می‌تواند کاری بیشتری بسوزاند تا آنکه آن مقدار غذا در یک دو وعده خورده شود.

کسانی که بارها اقدام به کاهش وزن کرده اند و مرتب از نظر وزنی بالا و پایین رفته اند، سرانجام کاهش وزنشان بسیار مشکل می‌شود، زیرا متابولیسم بدن آنها بسیار کاهش می­یابد. کاهش میزان متابولیسم سبب می‌شود که بدن با خوردن مقدار اندکی غذا چاق شود. از عوامل غددی که در میزان متابولیسم سلول نقش دارد، نحوه کارکرد غدد تیروئید است.

کم کاری تیروئید سبب چاقی و پرکاری باعث لاغری می‌شود. بنابراین، باید با انجام آزمایش‌های لازم نحوه عملکرد این غده کنترل و در صورت لزوم از داروهای مناسب استفاده شود.

همچنین نحوه تنظیم هورمونهای زنانه اثر مستقیمی در افزایش وزن خانمها  دارد. در خانم‌هایی که به سبب ناهنجاری هورمونی مقدار زیادی کیست تخمدان دارند(پلی کیستیک)، نوعی مقاومت به انسولین به وجود می‌آید که منجر به چاقی در این افراد می‌شود.

عوامل فرهنگی و اجتماعی

در جوامع بسیاری لاغری امری مذموم بوده است. در این جوامع به هنگام ازدواج، زنان چاق به زنان لاغر ترجیح داده می‌شوند. بنابراین، دختران جوان ترغیب یا مجبور می­شوند که غذای بیشتری بخورند تا مطلوب‌تر به نظر برسند. این امر می‌تواند به چاقی در سنین بالاتر منجر شود. حتماً شنیده اید که به بچه‌ها گفته می‌شود بشقاب غذای خود را تمام کنند، زیرا ماندن غذا در بشقاب نوعی اسراف و ناسپاسی به حساب می‌آید.

در حقیقت هنگامی که فرد اشتهایی برای خوردن ندارد، به اجبار می‌خواهد غذا بخورد. برخی به سبب پیروی از این آموزه‌ها با آنکه کاملاً سیر شده اند، تا بشقاب غذای خود را تمام نکنند، از غذا خوردن دست نمی‌کشند. زیرا نصفه غذا خوردن را نوعی گناه می­دانند. این افراد به سرعت به سمت چاقی گام برمی دارند.

بنابراین، به هنگام کشیدن غذا اندکی کمتر از میزان همیشگی بکشید و آرام غذا بخورید و هر زمان که بدن فرمان می‌دهد، از غذا خوردن دست بکشید. حتی روایتی از پیامبر گرامی اسلام وجود دارد که می‌فرمایند: پیش از آنکه آخرین لقمه غذا را فرو برید؛ از خوردن دست بکشید.

خوردن غذا بخش مهمی از مهمانی ها، شب نشینی ها، عروسی ها، مراسم عزا، همایش و سفرهاست.

کسانی که مدام در این مجالس شرکت می‌کنند یا زیاد به سفر می‌روند، نمی‌توانند کنترل چندانی بر رژیم غذایی خود داشته باشند و در اکثر اوقات به پرخوری روی می‌آورند که نتیجه آن چاقی است.

تغییرات پرشتاب دنیای امروز، تغییر در شیوه زندگی، کمبود وقت در بین خانواده‌ها و تبلیغات نادرست سبب ترویج انواع غذاهای آماده و حاضری، هله و هوله ­ها، فست­ فودها، مصرف بیش از حد چربی، طعم دهنده ها، افزودنی‌ها و کاهش مواد مفید مانند فیبرها در رژیم غذایی شده است. به ویژه رواج این موادغذایی در بین کودکان و نوجوانان، آینده خطرناکی را از نظر سلامتی برای آنان رقم خواهدزد. با آموزش مداوم و نشان دادن الگوهای غذایی سالم توسط متخصصان تغذیه، سازمان‌های ذیربط، رسانه‌های جمعی و مدارس می‌توان در پیشگیری از چاقی و سایر عوارض خطرناک مصرف این مواد نقش مؤثری داشت.

عوامل روحی و روانی

برخی در حالت‌های هیجانی و عاطفی به غذا خوردن روی می‌آورند. برخی تألمات روحی و افسردگی می‌توانند سبب شوند که فرد نسبت به وضعیت خود بی تفاوت شود و برایش فرقی نکند که پرخوری می‌تواند سبب چاقی او شود. همچنین خستگی نیز می­تواند سبب پرخوری شود. از عوامل دیگر در بروز چاقی می‌توان به آب و هوا نیز اشاره­ کرد.

در آب و هوای گرم

انرژی متابولیک پایه (BMR)  حدود 10 درصد کمتر از آب و هوای سرد است و در آب و هوای سرد باید انرژی بیشتری برای حفظ دمای بدن صرف شود.

جز موارد گفته شده؛ عوامل فراوان دیگری مانند اثر برخی داروها نیز وجود دارند که موجب چاقی می‌شوند. در شماره‌های آتی در باره راه‌های کاهش وزن و حفظ آن سخن خواهم گفت.