دیابت نوعی اختلال در سوخت و ساز بدن است، به طوری که بدن قادر به استفاده کامل از قند نیست. در نتیجه قندخون بالا رفته و از آستانه تحمل کلیدی بالاتر می‌رود. این امر سبب بروز گلوکز در ادرار می‌شود.
هر نوع اختلال در پانکراس (لوزالمعده) که موجب قطع کامل انسولین شود را دیابت وابسته به انسولین یا دیابت نوع یک می‌گویند.
میزان ابتلا به دیابت نوع یک در هر دو جنیس زن و مرد تقریباً یکسان است و معمولاً در سنین زیر 30 سال و به ویژه در سن بلوغ آغاز می‌شود. از نظر وزنی افرادی که مبتلا می‌شوند طبیعی یا حتی زیر وزن طبیعی قرار دارند. در دیابت نوع یک مقدار انسولین بسیار کم است و یا اصلاً تولید نمی‌شود. از این رو فرد بایدن انسولین تزریق کند که این تزریق معمولاً 2 تا 3 بار در روز انجام می‌شود.
هر نوع اختلال در پانکراس که منجر به تولید ناکافی انسولین شود و مقاومت به انسولین در سطح سلولی ایجاد شود را دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت نوع 2 می‌گویند. این نوع دیابت بیشتر در زنان و معمولاً در سنین بالای 40 سال و در افراد با زمینه‌های ارثی رخ می‌دهد. معمولاً این افراد چاق و یا دچار اضافه هستند. در دیابت نوع 2 انسولین تولید می‌شود، اما مقاومت به انسولین در محل‌های گیرنده آن مشاهده می‌شود. با تجویز داروهای کاهنده قندخون و اصلاح رژیم غذایی می‌توان ضدخون را کنترل کرد.
عادت‌های غذایی بد به همراه پرخوری و نداشتن فعالیت بدنی زمینه را بروز علائم بیماری دیابت آماده می‌کند. همچنین فشارهای عصبی و نگرانی ها، بیماریهای عفونی و حتی تصادفات نیز می‌توانند به بروز بیماری دیابت کمک کنند.
علائم بیماری دیابت شامل پرنوئی، پرادراری، پرخوری، ضعف جسمانی، تنفس بدبو، کاهش وزن و اختلال در دید است.
اگر بیماری دیابت مهار نگردد می‌تواند سبب بروز عوارضی مانند رتینویانی(عوارض چشمی)، نورویانی(عوارض عصبی)، گرفتگی عروق قلبی، بیماریهای عروقی کلیوی و غیره شود.
دستور غذایی در بیماری دیابت شاید رژیم غذایی عادی است. درمان غذایی مبنی بر کاهش و تنظیم کربوهیدرات است تا فشار وارده به مکانیسم مختل شده تنظیم قندخون کاهش یابد. غذاهایی که برای دیگران مناسب است، برای دیابتی‌ها نیز مناسب است و افراد دیابتی به غذاهای ویژه‌ای نیاز ندارند.
اگر فردی مبتلا به دیابت است، لازم است که هر روز در وقت معینی مقدار یکسانی غذا بخورد بدون در نظر گرفتن اینکه مقدار قندخون چقدر است، هیچیک از میان وعده‌ها و یا وعده‌های غذایی اصلی خود را حذف نکند.
برای اینکه میزان قندخون نزدیک حد طبیعی باشد، لازم است بین غذایی که خورده می‌شود و میزان انسولینی که بدن می‌سازد و یا از راه تزریق دریافت می‌کند، تعادل برقرار شود. کنترل پیشگیری قندخون برای کمک به ایجاد تعادل بسیار مؤثر است.
تزریق انسولین یک بیمار مبتلا به دیابت
مقدار انرژی مورد نیاز به اندازه جثه، سن و میزان فعالیت بستگی دارد.
برای اینکه یک فرد دیابتی بداند چقدر و چه موقع غذا بخورد، بهتر است برنامه غذایی خود را به کمک یک متخصص تغذیه تنظیم کند تا بتواند بین غذا، دارو و فعالیت بدنی خود تعادل برقرار کند.
فهرست جانشینی مواد غذایی به فرد دیابتی کمک می‌کند تا بتواند غذاهای سالم و مورد علاقه خود را انتخاب کند. فهرست جانشینی مواد غذایی شامل غذاهایی هستند که به سبب شبیه بودن در یک فهرست قرار دارند. در این فهرست چهار گروه غذایی قرار دارند که شامل گروه کربوهیدرات، گروه گوشت و جانشین‌های آنها، گروه میوه، و سبزی و گروه چربی هاست.
این فهرست و برنامه غذایی کمک می‌کند تا فرد دیابتی بداند چه غذایی، چه مقدار و چه وقت بخورد.
یکی از مواردی که می‌تواند به فرد دیابتی در انتخاب غذا کمک کند، نمایه گلیسمی غذاست. تمامی غذاهای کربوهیدرات دار به یک سرعت قندخون را بالا نمی‌برند. مثلاً آب میوه، و یا آب قند به سرعت قندخون را بالا می‌برند. فرددیابتی باید غذاهایی را انتخاب کند که نمایه گلیسمی آن پایین باشد تا قندخون به سرعت بالا نرود. حبوبات و سبزی‌ها و غذاهای فیبردار نمایه گلیسمی پایین‌تری دارند.
در بین انواع نان‌های ایرانی نان سنگک با سبوس بیشتر نمایه گلیسمی کمتری در مقایسه با نان‌های سبوس گرفته به ویژه نان‌های ماشینی دارد. موادغذایی غنی از پروتئین نیز نمایه گلسیمی پایین‌تری دارند و برای افراد دیابتی نیز توصیه می‌شوند.