کم خونی‌های تغذیه‌ای را بشناسید

کم خونی از شایع ترین بیماری‌هایی است که حیات بسیاری از مردم جهان را به خطر انداخته است و در کشور ما نیز شیوع گسترده‌ای دارد. براساس برخی بررسی‌ها در کشور ما حدود یک سوم زنان در سنین باروری و حدود 39 درصد دختران 15 تا 19 سال به این بیماری دچارند. این بیماری در کودکان زیر 5 سال و نیز پسران نوجوان شیوع فراوان دارد.

کم خونی در حقیقت، کمتر از اندازه طبیعی بودن گلبول‌های قرمز و یا هموگلوبین بر اثر اشکال در تولید یا بلوغ است و بر اساس اندازۀ سلول یا رنگ طبقه بندی می‌شود. کم خونی‌های تغذیه ‌ای معمولاً به دو صورت هیپوکرومیک (از نظر رنگ، کم رنگ) و میکروسیتیک (از نظر اندازه کوچک) بروز می‌کنند. در این نوع کم خونی گلبول‌های قرمز بدون رنگدانه هموگلوبین و کوچک هستند. کم خونی‌های تغذیه‌ای به سبب کمبود مواد مغذی برای تشکیل گلیول‌های قرمز ایجاد می‌شود. موادی مثل: آهن، پروتئین، اسیدفولیک، ویتامین B12، ویتامین C، مس و کبالت.

این کم خونی‌ها بیشتر در دوران رشد، یعنی زمانی که تقاضای مواد مغذی برای رشد سلول و افزایش حجم خون زیاد است و مواد غذایی لازم برای ساخت هموگلوبین از طریق غذای مصرفی تأمین نمی‌شود، به وجود می‌آیند.

علل کم خونی

1- کمبود آهن و سایر مواد مغذی برای تولید گلبول‌های قرمز در رژیم غذایی.

2- از دست دادن خون در دوران قاعدگی.

3- افزایش تخریب گلبول‌های قرمز بر اثر عوامل وراثتی، عوامل سمی، سرطان، غذد لنفاوی و …

4- کاهش تولید هموگلوبین و یا گلبول‌های قرمز به سبب بیماری‌هایی که باعث تغییر در جذب آهن می‌شوند. مثلاً کاهش اسید معده سبب کاهش جذب آهن می‌شود و یا بیماری‌های مغز استخوان در کاهش تولید گلبول قرمز مؤثرند.

5- شروع دیرهنگام تغذیه تکمیلی در نوزادان.

گروه‌های در معرض خطر

1- اطفال: شیر مادر و شیرگاو از نظر آهن بسیار فقیرند. لازم است تا کودکان از شش ماهگی و آغاز تغذیه تکمیلی قطره آهن دریافت کنند.

2-کودکان: کم خونی در این سنین سبب کاهش فعالیت و یادگیری و افت تحصیلی می‌شود. به جای مصرف تنقلات بی ارزش کودکان را به خوردن انواع خشکبار، مغزها، زردآلوی خشک و کشمش تشویق کنید.

3- نوجوانان و جوانان: دختران و پسران جوان به سبب جهش رشد به آهن بیشتری نیاز دارند. دختران بیشتردر معرض خط کم خونی هستند؛ الگوهای بد غذایی، تلاش برای لاغرشدن و دریافت ناکافی کالری می‌توانند سبب تشدید آن شوند. دادن قرص‌های آهن به دختران در سن بلوغ می‌تواند در پیشگیری از کم خونی مؤثر باشد.

قرص‌های سولفات فروس از بقیه قرص‌ها مؤثرترند.

4- زنان در سنین باروری: معمولاً در یک دوره قاعدگی حدود 60 سی سی خون از دست می‌رود. با توجه به این که هر سی سی خون حدود 4- 5/4 میلی گرم آهن دارد، می‌توان میزان آهن دفع شده را تخمین زد. به هنگام زایمان نیز حدود 1000 سی سی خون از دست می‌رود که میزان قابل توجهی از آهن بدن را دفع می‌کند.زنانی که قرص­های ضدِبارداری مصرف می‌کنند، به سبب اثری که مصرف این قرص‌ها بر روی جذب اسیدفولیک دارند، در معرض کم خونی مگالوبلاستیک هستند.

5- زنان باردار: در طی زمان بارداری حجم خون 50 درصد افزایش می‌یابد. هرچند که در این دوران تولید گلبول‌های قرمز توسط بدن افزایش می‌یابد، اما این امر با افزایش حجم خون متناسب نیست. در زنان باردار مقدار هموگلوبین کمتر از زمان پیش از بارداری است.

زنانی که به مدت طولانی از قرص‌های ضدبارداری استفاده کرده اند و بلافاصله پس از قطع آن باردار شده اند، از همان آغاز بارداری در معرض خطر کم خونی قرار دارند.

6- سالمندان: سالمندان به سبب تحلیل سلول‌های ترشحی اسید معده در خطر کم خونی قرار دارند. کاهش ترشح اسید معده سبب کاهش جذب ویتامین B12 و آهن می‌شود و به تدریج با گذشت زمان طولانی ممکن است فرد را در معرض خطر کم خونی قرار دهد.

7- ورزشکاران: کمبود آهن می‌توان بر انجام فعالیت‌های ورزشی تأثیر منفی داشته باشد، زیرا آهن نقش مهمی در حمل و نگهداری اکسیژن دارد.

تشخیص کم خونی: اغلب گفته می‌شود که احساس خستگی یکی از علائم کم خونی است، اما خستگی می‌تواند علل دیگری نیز داشته باشد. شخص کم خون، پوست و لب‌های رنگ پریده و مقاومت کمتری در فعالیت‌ها دارد و سریع نفس می‌کشد. سایر علایم کم خونی عبارتنداز: سیاهی رفتن چشم، بی اشتهایی، کم حوصلگی، خواب رفتن و مورمور شدن دست‌ها و پاها، بی تفاوتی، تپش قلب و ….

1- ویتامین C

2- اسید کلریدریک مترشحه از معده

3- لاکتوز یا قند شیر

4- غذاهای حیوانی حاوی آهن، آهن موجود در منابع گیاهی به اندازه غذاهای حیوانی قابل جذب نیستند.

در زیر به عمده ترین منابع غذایی مهم ترین عناصر مغذی که در تولید گلبول‌های قرمز مؤثرند، اشاره می‌کنیم:

منابع آهن: گوشت گوساله، جگر، دل، قلوه، سیرابی، شیردان، نخود و لوبیا، عدس، اسفناج، انار، انگور، زردالو، آلبالو، برگۀ هلو، قیسی و آلوی خشک.

منابع فولیک اسید: جگر،گوشت گوساله، سبزی‌های برگی شکل، حبوبات.

منابع ویتامین: B12 این ویتامین فقط غذاهای حیوانی وجود دارد و غذاهای گیاهی عاری از این ویتامین هستند.

مس و کبالت هم از عناصر ضروری در زمینه کم خونی هستند. مس برای تشکیل هموگلوبین و آزادسازی آهن از محل‌های ذخیره آن، ضروری است.  در صورت کمبود مس، آهن نمی‌تواند از محل‌های ذخیره آزاد شود که این امر سبب کاهش سطح سرمی آهن و هموگلوبین حتی در صورت وجود مقدار طبیعی ذخایر آهن می‌شود.

منابع مس عبارتند از: جگر، غلات کامل، آجیل و حبوبات.

کبالت نیز بخشی از ویتامین B12 است و در سبزی ها، غلات کامل و غذاهای حیوانی وجود دارد.

پایگاه انتقال خون استان تهران تأمین کننده خون بیش از 150 مرکز درمانی در شهر تهران است و به دلیل افزایش جمعیت و وسعت شهر تهران واعزام بیماران شهرستانی به بیمارستان‌های تهران مصرف خون و فرآورده‌های خونی دراین شهر افزایش یافته است. از آن جایی که تنها منبع تأمین خون نیازمندان، اهداء کنندگان داوطلب است، لذا این سازمان از همه افراد واجد شرایط تقاضا می‌نماید، در امر اهدای خون، مشارکت مستمر و منظم داشته باشند تا همواره سازمان انتقال خون به یک منبع غنی از خون و فراورده‌های خونی دسترسی داشته باشد. به خاطر داشته باشید که از هر سه نفر، یک نفر در طول زندگی خود نیاز به خون خواهد داشت بنابراین ممکن است هر لحظه یکی از ما یا عزیزانمان به این ماده حیاتی نیاز پیدا نماید.

شرایط اهدای خون:

فواصل اهدای خون هر 8 هفته یک بار مشروط به آن که تعداد دفعات آن در طول یک سال بیش از 4 بار نباشد.

در این گونه موارد حتماً پزشک انتقال خون را در جریان قرار دهید:

آلرژی ها، مصرف دارو، سابقه عمل جراحی، سابقه غش، تشنج، صرع، سابقه بیماری‌های قلبی و عروقی، ریوی، کلیوی، سابقه تزریق خون و فرآورده‌های خونی، سابقه خالکوبی و تاتو، سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی، سابقه زردی یا یرقان (هپاتیت) در خود و خانواده.

اهدای خون عملی است انسان دوستانه و خداپسندانه، که باعث افزایش حس بویایی و ایحاد تعهد فردی می‌شود. علاوه بر آن ضریب سلامتی خون و فراورده‌های خونی ازنظر بیماری‌های ایدز، هپاتیت و … را افزایش می‌دهد.

شما هم اگر می‌خواهید در این امر خداپسندانه شرکت داشته باشید همین امروز به یکی از مراکز اهدای خون مراجعه کنید.